Distribution
Æðarfugl er afar útbreiddur á norðurhveli jarðar og verpur hér allt í kringum land, en þó aðeins á stöku stað með sendinni suðurströndinni (sjá kort 1).
Population
Stærstu æðarvörpin telja þúsundir para en vetrarstofninn hér er áætlaður um 850 þúsund fuglar (Arnþór Garðarsson 2009). Meðal þeirra eru vetrargestir frá NA-Grænlandi (Meltofte 1978) og Svalbarða (Hanssen o.fl. 2016).
Shortlist
VU (í nokkurri hættu)
| Ísland | Evrópuválisti | Heimsválisti |
|---|---|---|
| VU | VU | NT |
Forsendur flokkunar
Kynslóðalengd (IUCN): 9 árTímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 1987–2014
Æðarhreiðrum fjölgaði víðast hvar 1980−1990, en fækkaði síðan á Norðurlandi, Vestfjörðum og sums staðar við Breiðafjörð. Á Suðvesturlandi fjölgaði hreiðrum eftir 1980 en fjöldinn hefur staðið í stað síðan 1995 (Jón Einar Jónsson o.fl. 2015) og eins í nokkrum vörpum norðvestanlands 2007–2016 (Jón Einar Jónsson, óbirt heimild).
Vísitala fyrir landið í heild í vetrarfuglatalningum Náttúrufræðistofnunar sýnir samfellda aukningu (um 150%) frá því um 1960 til aldamóta en snarpa fækkun eftir það og til 2014. Á viðmiðunartíma fyrir válistamat (1987–2014) bendir vetrarvísitala til um 33% fækkunar æðarfugla hér við land eða 1,48% á ári (sjá graf). Í ljósi þess að langflestir þeirra eru af íslenskum uppruna er æðarfugl talinn í nokkurri hættu (VU, A2b).
Viðmið IUCN: A2b
A2. Fækkun í stofni ≥30% á síðustu 10 árum eða síðustu þremur kynslóðum, hvort sem er lengra, þar sem fækkunin eða orsakir hennar hafa ekki stöðvast EÐA eru óþekktar EÐA eru óafturkræfar; byggt á athugun, mati, ályktun eða grun samkvæmt:(b) stofnvísitölu sem hæfir tegundinni.
Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)
Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)
Eldri válistar
Válisti 2000: Æðarfugl var ekki í hættu (LC).
Global position
Æðarfugli hefur fækkað mikið frá 2000 á mikilvægum vetrarstöðvum í Eystrasalti og raunar víða í Evrópu, einkum vegna ofveiði á fæðudýrum æðarfugls, mengunar, truflunar og veiða. Hann er því talinn í yfirvofandi hættu (NT) á heimsválista og í nokkurri hættu (VU) á Evrópuválista (BirdLife International 2015).
Protection
Æðarfugl er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.
Á takmörkuðum svæðum, þar sem andarvarp er mikið, skal veiðirétthafa heimilt að taka egg frá æðarfugli. Við slíka eggjatöku skulu ávallt skilin eftir minnst fjögur egg í hverju hreiðri. Eggin má hvorki bjóða til sölu, selja, kaupa, gefa né þiggja að gjöf.
Priority Site
Þrenns konar mikilvæg svæði koma til álita fyrir æðarfugl, varpsvæði (sjá kort 1), vetrarstöðvar (sjá kort 2) og fjaðrafellistöðvar (sjá kort 3) og skarast flest þeirra. Auk þess geta æðarfuglar hópast tímabundið á sömu staði ár eftir ár þar sem gnótt er fæðu, jafnvel tugþúsundum saman. Dæmi um slíkt er afar stór hópur (áætlaður um 40 þúsund fuglar) sem sótti í hrygnandi loðnu við Garðskaga á árunum 1970−2000.
Tölulegar upplýsingar um einstök æðarvörp liggja ekki á lausu en hægt er að meta hlutfallslega þýðingu einstakra svæða út frá fyrirliggjandi gögnum. Um 44% íslenska æðarstofnsins verpa á alþjóðlega mikilvægum fuglasvæðum (sjá töflu 1) og tæplega þriðjungur af vetrarstofni æðarfugla fellir fjaðrir innan mikilvægra fuglasvæða (sjá töflu 2).
A4 i: Evrópa/Grænland = 31.700 fuglar/birds; 10.567 pör/pairs (BirdLife 2016)
B1 i: Ísland = 8.500 fuglar/birds; 2.833 pör/pairs (BirdLife 2016)
Tables
Tafla 1: Mikilvæg æðarvörp á Íslandi – Important colonies of Somateria mollissima in Iceland.*
| Svæði Area | Svæðisnúmer Area code | Árstími Season | Fjöldi (pör) Number (pairs) | Ár Year | % af íslenskum stofni % of Icelandic popul. | Alþjóðlegt mikilvægi International importance |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kalmanstjörn–Garðskagi | FG-V_1 | B | 3.000 | 1999 | 1,0 | B1i, B2 |
| Álftanes–Skerjafjörður | FG-V_2 | B | 3.300 | 1999 | 1,1 | B1i, B2 |
| Borgarfjörður–Löngufjörur | SF-V_6 | B | 10.000 | 1999 | 3,3 | A4iii, B1i, B2 |
| Breiðafjörður | SF-V_8 | B | 60.000 | 1999 | 20,0 | A4i, A4iii, B1i, B2 |
| Vigur1 | SF-V_26 | B | 3.500 | 1998 | 1,2 | B1i, B2 |
| Æðey1 | SF-V_28 | B | 4.000 | 1998 | 1,3 | B1i, B2 |
| Skagi | VOT-N_5 | B | 8.000 | 1999 | 2,7 | B1i, B2 |
| Hrísey2 | SF-N_7 | B | 3.040 | 2004 | 1,0 | B1i, B2 |
| Melrakkaslétta | SF-N_12 | B | 8.000 | 1999 | 2,7 | B1i, B2 |
| Önnur mikilvæg svæði Other important areas | B | 28.000 | 9,3 | |||
| Alls–Total | 130.840 | 43,6 | ||||
| *byggt á Jónas Jónsson 2001, Árni Snæbjörnsson, óbirt heimild. 1Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn/unpubl. data. 2Þorsteinn Þorsteinsson og Sverrir Thorstensen 2014. | ||||||
Tafla 2: Æðarfuglar í fjaðrafelli á mikilvægum fuglasvæðum á Íslandi – Moulting sites of Somateria mollissima in important bird areas in Iceland.*
| Svæði Area | Svæðisnúmer Area code | Árstími Season | Fjöldi (fuglar) Number (birds) | Ár Year | % af íslenskum stofni % of Icelandic popul. | Alþjóðlegt mikilvægi International importance |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Borgarfjörður–Löngufjörur1 | FG-V_10 | N | 160.000 | 1973–1974 | 19,3 | A4i, A4iii, B1i, B2 |
| Breiðafjörður | FG-V_11 | N | 36.000 | 1980 | 4,3 | A4i, A4iii, B1i, B2 |
| Hornstrandafriðland | FG-V_13 | N | 13.000 | 1980 | 1,6 | B1i |
| Þvottárskriður | FG-A_4 | N | 10.000 | 1980 | 1,2 | B1i |
| Skarðsfjörður | FG-A_6 | N | 30.000 | 1980 | 3,6 | A4iii, B1i, B2 |
| Stokkseyri–Eyrarbakki | FG-S_1 | N | 10.000 | 1980 | 1,2 | B1i |
| Alls–Total | (259.000) | (31,1) | ||||
| *byggt á Arnþór Garðarsson 1982. 1Arnþór Garðarsson1975. | ||||||
Images
References
Arnþór Garðarsson, ritstj. 1975. Votlendi. Rit Landverndar 4. Reykjavík: Landvernd.
Arnþór Garðarsson 1982. Endur og aðrir vatnafuglar. Í Fuglar. Rit Landverndar 8, bls. 77–111. Reykjavík: Landvernd.
Arnþór Garðarsson 2009. Fjöldi æðarfugls, hávellu, toppandar og stokkandar á grunnsævi að vetri. Bliki 30: 49–54.
Birdlife International 2015. European red list of birds. Luxembourg: Official publication of the European communities. http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/erlob/EuropeanRedListOfBirds_June2015.pdf [skoðað 20.10.2016].
BirdLife International 2016c. IUCN Red List for birds. http://www.birdlife.org [skoðað 20.10.2016].
Guðmundur A. Guðmundsson og Arnþór Garðarsson 1986. Fuglaathuganir í Dýrafirði og Önundarfirði 1985. Líffræðistofnun Háskólans, fjölrit nr. 23. Reykjavík: Líffræðistofnun Háskólans. http://luvs.hi.is/system/files/fjolrit/fjolrit23_low_res.pdf [skoðað 30.4.2018].
Hanssen, S.A., G.W. Gabrielsen, J.O. Bustnes E. Bråthen Skottene, A.A. Fenstad, H. Strøm, V. Bakken, R.A. Phillips og B. Moe 2016. Migration strategies of common eiders from Svalbard: implications for bilateral conservation management. Polar Biology 39 (11): 2179–2188.
Jón Einar Jónsson, Þórður Örn Kristjánsson, Árni Ásgeirsson og Tómas G. Gunnarsson 2015. Breytingar á fjölda æðarhreiðra á Íslandi. Náttúrufræðingurinn 85: 141–152.
Jónas Jónsson, ritstj. 2001. Æðarfugl og æðarrækt á Íslandi. Rit Æðarræktarfélags Íslands. Reykjavík: Mál og mynd.
Meltofte, H. 1978. A breeding association between Eiders and tethered huskies in North-east Greenland. Wildfowl 29: 45–54.
Þorsteinn Þorsteinsson og Sverrir Thorstensen 2014. Fuglar í Hrísey á Eyjafirði. Talning sumarið 2014 með samanburði við talningar 1994 og 2004. Unnið fyrir Umhverfisnefnd Akureyrar.
Author
Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018
Biota
- Tegund (Species)
- Æður (Somateria mollissima)
English Summary
Somateria mollissima is a common breeding bird in Iceland. The winter population is estimated 850,000 birds, including some tens of thousands from NE-Greenland and Svalbard. Approx. 44% of the birds breed in designated IBAs and approx. 31% of the birds moult in such areas.
Icelandic Red list 2018: Vulnerable (VU, A2b), uplisted from Least concern (LC) in 2000.