Tjaldur (Haematopus ostralegus)

Distribution

Tjaldur verpur víða í Evrópu og Asíu og er hér allalgengur og útbreiddur. Tjaldur er að mestu farfugl, en nokkur þúsund fuglar dvelja hér á vetrum, og þá að langmestu leyti við Breiðafjörð, Faxaflóa og í Hornafirði (sjá kort 1).

Population

Tjaldsstofninn hefur verið áætlaður 10.000−20.000 pör (Umhverfisráðuneytið 1992) en nýlegt mat er 13.000 pör (Kristinn Haukur Skarphéðinson o.fl. 2017). Tjaldur breiddist út í Öræfum (Hálfdán Björnsson 1976) og á Norðurlandi á síðustu öld (Finnur Guðmunds­son 1951). Stendur sú þróun hugsanlega enn yfir, t.d. á Ströndum en þar fjölgaði fuglum verulega á árunum 1995 til 2007 (Jón Hallur Jóhannsson og Björk Guðjónsdóttir 2009).

Dreifing og þéttleiki eftir vistlendum: Tjaldur er láglendistegund sem finnst með ströndum og við ár og vötn umhverfis allt land (sjá kort 2). Er algengastur á graslendi (3,1 par/km²) og í ræktarlandi (2,0 pör/km²) (Kristinn Haukur Skarphéðinson o.fl. 2017). Mikilvægasta vistlendið er graslendi þar sem 54% af reiknuðum 13.000 para stofni er að finna. Um 37% tjaldastofnsins reiknast innan mikilvægra fuglasvæða og þá að langmestu leyti á Suðurlandsundirlendi eða um 30% (sjá töflu). Þess skal getið að litlar sem engar mælingar fóru fram á þeim svæðum þar sem varpútbreiðsla tjalds er að mestu línuleg, við strendur og ár, en þar verpa þeir sums staðar mjög þétt.

Shortlist

VU (í nokkurri hættu)

ÍslandEvrópuválistiHeimsválisti
VU VU NT

Forsendur flokkunar

Kynslóðalengd (IUCN): 13,7 árTímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 1988–2029

Engar íslenskar vísitölur eða talningar geta varpað ljósi á þróun tjaldastofnsins hér á landi. Nýlegar rannsóknir benda til þess að um 2/3 hlutar hans hafi vetursetu í Evrópu (Böðvar Þórisson o.fl. 2018). Vísitölur frá vetrarstöðvum NV-Evrópu sýna stöðuga fækkun tjalda síðustu 30 árin og nemur sú fækkun um 1,8% á ári eða um 35% 1998–2012 (van Roomen o.fl. 2015). Ef þessi fækkun nær einnig til íslenskra tjalda og heldur áfram sem nemur þremur kynslóðum (1988–2039) leiðir það til um 52% fækkunar í stofninum sem teldist þá í hættu (EN). Vetrarfuglatalningar Náttúrufræðistofnunar ná líklega að jafnaði til þriðjungs vetrarfugla hér og sýna vísitölur þeirra í heild litlar breytingar frá því upp úr 1980. Hér verður tjaldur flokkaður í nokkurri hættu, fækkun >30% á viðmiðunartímabili (VU, A4b).

Viðmið IUCN: A4b

A4. Fækkun í stofni ≥30% á einhverju 10 ára tímabili eða sem nemur þremur kynslóðum, hvort sem er lengra (í allt að 100 ár í framtíðinni) og verður tímabilið að ná bæði til fortíðar og framtíðar OG þar sem fækkunin eða orsakir hennar hafa ekki stöðvast EÐA eru óþekktar EÐA eru óafturkræfar; byggt á athugun, mati, ályktun eða grun samkvæmt:(b) stofnvísitölu sem hæfir tegundinni.

Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)

Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)

Eldri válistar

Válisti 2000: Tjaldur var ekki í hættu (LC).

Global position

Þar sem tjaldi hefur fækkað víða er hann nú á heimsválista sem tegund í yfirvofandi hættu (NT) og á Evrópuválista sem tegund í nokkurri hættu (VU; Bird­Life International 2015).

Protection

Tjaldur er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.

Priority Site

Engir viðkomustaðir eða vetrarstöðvar tjalda hér á landi teljast alþjóðlega mikilvægar. Hornafjörður eða Skarðsfjörður kemur hugsanlega til greina en vorið 1988 var talið að meira en 7.000 tjaldar hafi farið þar um en flestir voru þeir samtímis rúmlega 1.000 (Thiedemann 1990).

IBA viðmið – IBA criteria:

A4 i: Evrópa = 8.027 fuglar/birds; 2.676 pör/pairs ­(Wetlands International 2016)

B1 i: NV-Evrópa/NV-Afríka (vetrarstofn/winter) = 8.000 fuglar/birds; 2.667 pör/pairs (Wetlands International 2016)

Tables

Reiknaður fjöldi tjalda sem gæti orpið á þeim mikilvægu fuglasvæðum þar sem >1% íslenska stofnsins er að finna – Calculated number of breeding Haematopus ostralegus within important bird areas with >1% of the Icelandic population.*

Svæði AreaSvæðisnúmer Area codeÁrstími SeasonFjöldi (pör) Number (pairs)Ár Year% af íslenskum stofni % of Icelandic popul.Alþjóðlegt mikilvægi International importance
Borgarfjörður–Löngufjörur FG-V_10 B 191 2013 1,5  
Suðurlandsundirlendi VOT-S_3 B 3.961 2013 30,6  
Önnur mikilvæg svæði Other important areas   B 585 2013 4,5  
Alls–Total     4.737   36,6  
*byggt á Náttúrufræðistofnun Íslands, óbirt gögn

Images

References

Birdlife International 2015. European red list of birds. Luxembourg: Official publication of the European communities. http://datazone.birdlife.org/userfiles/file/Species/erlob/EuropeanRedListOfBirds_June2015.pdf [skoðað 20.10.2016].

Böðvar Þórisson, Verónica Méndez, José A. Alves, Jennifer A. Gill, Kristinn H. Skarphéðinsson, Svenja N.V. Auhage, Sölvi R. Vignisson, Guðmundur Ö. Benediktsson, Brynjúlfur Brynjólfsson, Cristian Gallo, Hafdís Sturlaugsdóttir, Páll Leifsson & Tómas Grétar Gunnarsson (2018) Population size of Oystercatchers Haematopus ostralegus wintering in Iceland, Bird Study, DOI: 10.1080/00063657.2018.1478797

Finnur Guðmundsson 1951. The effects of the recent climatic changes on the bird life of Iceland. Proc. Int. Orn. Congr. 10: 502–514.

Hálfdán Björnsson 1976. Fuglalíf í Öræfum, A.-Skaft. Náttúrufræðingurinn 46 (1–2): 56–104.

Jón Hallur Jóhannsson og Björk Guðjónsdóttir 2009. Tjaldur á Ströndum. Bliki 30: 65–69.

Kristinn Haukur Skarphéðinsson, Borgný Katrínardóttir, Guðmundur A. Guðmundsson og Svenja N.V. Auhage 2016. Mikilvæg fuglasvæði á Íslandi. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Nr. 55. 295 s. rafræn útgáfa leiðrétt í nóvember 2017. http://utgafa.ni.is/fjolrit/Fjolrit_55.pdf.

Thiedemann, R. 1990. Untersuchungen zum Frühjahrsdurchzug der Limikolen (Charadriiformes) in Südöst-Island. Christian-Albrechts Univ. Kiel, Diplomarbeit

Umhverfisráðuneytið 1992. Iceland: national report to UNCED. Reykjavík: Umhverfisráðuneytið.

van Roomen M., S. Nagy, R. Foppen, T. Dodman, G. Citegetse og A. Ndiaye 2015. Status of coastal waterbird populations in the East Atlantic Flyway. With special attention to flyway populations making use of the Wadden Sea. Leeuwarden, Hollandi: Programme Rich Wadden Sea; Nijmegen, Hollandi: Sovon; Wageningen, Hollandi: Wetlands International; Cambridge, Englandi: BirdLife International og Wilhelmshaven, Þýskalandi: Common Wadden Sea Secretariat. http://www.waddensea-secretariat.org/sites/default/files/downloads/status_coastal_birds_eaf_2014_1.pdf [skoðað 15.5.2017].

Wetlands International 2016. Waterbird Population Estimates. http://wpe.wetlands.org/search [skoðað 26. nóvember 2016].

Author

Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018

Biota

Tegund (Species)
Tjaldur (Haematopus ostralegus)

English Summary

The Haematopus ostralegus population in Iceland is estimated 13,000 pairs, based on measured densities in different habitat types and known and probable distribution; 37% may nest in IBAs designated for other species.

Icelandic Red list 2018: Vulnerable (VU, A4b), uplisted from LC in 2000.