Húsönd (Bucephala islandica)

Distribution

Húsönd verpur einkum í vestanverðri N-Ameríku, austast í Kanada og á Íslandi þar sem um 90% fuglanna halda til við Laxá og Mývatn.

Population

Stofn húsandar hefur sveiflast nokkuð síðan um 1960 en hefur löngum verið talinn allt að 2.000 fuglar; húsöndum fækkaði samfellt á Mývatni 1975−2004, vegna átuskorts en fjölgaði síðan (Árni Einarsson o.fl. 2006, 2011, Náttúrurannsóknastöðin við Mývatn, óbirt gögn). Kynjahlutfall er mjög skekkt steggjum í vil og hlutfallslega fáar kollur sem verpa hverju sinni, því er erfitt að meta stofninn í pörum. Húsönd er staðfugl hér á landi en nokkur hundruð fugla dreifast frá Mývatni og Laxá á lindavötn á Suður-, Suðvestur- og Norðausturlandi á vetrum (sjá kort).

Shortlist

VU (í nokkurri hættu)

Forsendur flokkunar

Kynslóðalengd (IUCN): 8,1 árTímabil sem mat miðast við (3 kynslóðir): 1992–2016

Húsönd er frekar fáliðuð en virðist þó hvorki uppfylla skilyrði til válistaflokkunar á grundvelli stofnstærðar (er > 1.000 kynþroska einstaklingar) né stofnþróunar á síðustu árum. Meginþorri stofnsins er hins vegar bundinn við eitt svæði á landinu og telst húsönd því í nokkurri hættu (VU, D2).

Viðmið IUCN: D2

D. Stofn mjög lítill eða takmarkaður.2. Stofn dvelur á mjög takmörkuðu svæði (t.d. minna en 20 km2) eða fáum stöðum (t.d. færri en 5). Slíkum stofni gæti verið hætta búin af umsvifum manna eða af tilviljanakenndum atburðum, fyrirvaralítið einhvern tíma í framtíðinni og þannig komist í bráða hættu eða jafnvel dáið út á skömmum tíma.

Hættuflokkar Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna (IUCN)

Viðmið IUCN um mat á válista (pdf)

Eldri válistar

Válisti 2000: Húsönd var flokkuð sem tegund í hættu (EN) á grundvelli takmarkaðrar útbreiðslu og stofnþróunar árin á undan og fækkunar í tiltölulega litlum stofni.

Protection

Húsönd er friðuð samkvæmt lögum nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.

Á takmörkuðum svæðum, þar sem andarvarp er mikið, skal veiðirétthafa heimilt að taka egg frá húsönd. Við slíka eggjatöku skulu ávallt skilin eftir minnst fjögur egg í hverju hreiðri. Eggin má hvorki bjóða til sölu, selja, kaupa, gefa né þiggja að gjöf.

Priority Site

Þar sem húsönd hefur mjög takmarkaða útbreiðslu í Evrópu og stofninn er lítill er hún flokkuð þar sem tegund í yfirvofandi hættu (NT; BirdLife International 2015). Í rökstuðningi fyrir þessari skráningu kemur auk þess fram að mikilvægustu heimkynni húsandar hér á landi kunni að vera ógnað af vatns- og gufuaflsvirkjunum.

Flest húsandarsvæði teljast mikilvæg fyrir stofninn; einkum þó Mývatn–Laxá, Svartá upp af Bárðardal, Kelduhverfi, Þingvallavatn–Sog, Laugarvatn–Apavatn–Brúará (sjá kort) og dvelur nánast allur stofninn á mikilvægum svæðum árið um kring (sjá töflur 1 og 2). Svo til allir húsandarsteggir fella fjaðrir í Mývatnssveit (sjá töflu 3). Þar sem steggir eru í miklum meirihluta og hlutfallslega fáar kollur verpa á hverju ári, eru tölur ekki settar fram í pörum, eða steggjum, þegar mikilvægi einstakra svæða er metið.

IBA viðmið – IBA criteria:

A4 i: Evrópa (er utan meginútbreiðslusvæðis/marginal) = 20 fuglar/birds; 5 pör/pairs (BirdLife 2016c)

B1 i: A4 i

Images

Author

Kristinn Haukur Skarphéðinsson maí 2017, júní 2018, október 2018