Fréttir

Hin árlega vetrarfuglatalning Náttúrufræðistofnunar Íslands fer fram helgina 7.- 8. janúar n.k. Markmið vetrarfuglatalninga er að kanna hvaða fuglategundir dvelja hér að vetrarlagi, meta hversu algengir fuglarnir eru og í hvaða landshlutum þeir halda sig. Eins nýtast upplýsingarnar til að fylgjast með langtímabreytingum á stofnum margra fuglategunda.

Yann Kolbeinsson líffræðingur hjá Náttúrustofu Norðausturlands flytur erindi sitt um farleiðir og vetrarstöðvar íslensku skrofunnar á Hrafnaþingi í dag, miðvikudaginn 30. nóvember, kl. 15:15.

Guðmundur A. Guðmundsson dýravistfræðingur á Náttúrufræðistofnun Íslands og umsjónarmaður fuglamerkinga flytur erindi sitt Fuglamerkingar á Íslandi í 90 ár á fræðslufundi Fuglaverndar í dag, þriðjudaginn 29. nóvember. Fjallað verður um sögu fuglamerkinga á Íslandi og sýnd dæmi um niðurstöður þeirra.

Acta Botanica Islandica er tímarit sem helgað er íslenskri grasafræði og gefið út af Náttúrufræðistofnun Íslands. Í heftinu sem nú kemur út og telur 84 blaðsíður eru greinar um þörunga, sveppi á taði, svepp á dauðri gulvíðigrein, fléttuháða sveppi og vorblóm, auk þess sem þar er að finna yfirlit yfir rannsóknir Ivka M. Munda á íslenskum þörungum.

Náttúrufræðistofnun Íslands óskar eftir að ráða hús- og tækjavörð á starfsstöð sína í Garðabæ. Einnig er laus til umsóknar staða flokkunarfræðings á Akureyrarsetur stofnunarinnar.

Náttúrufræðistofnun Íslands fékk í dag höfðinglega gjöf frá Sigurði Sigurðarsyni frá Vatnsdal í Vestmannaeyjum, búsettum í Hafnarfirði. Um er að ræða útskorið trélistaverk sem kallast Fantasía um komu Hrafna-Flóka Vilgerðarsonar og félaga á Hvaleyri sumarið 870.

Náttúrufræðistofnun hvetur rjúpnaskyttur til að klippa annan vænginn af rjúpum sem þær veiða og senda stofnuninni. Af vængjunum má ráða hvort um er að ræða fugl á fyrsta ári eða eldri fugl. Fuglum af sama veiðisvæði eða úr sömu sveit þarf að halda saman í poka þannig að hægt sé að sundurgreina sýnin eftir landshlutum.

Af og til hefur skordýrafræðingur Náttúrufræðistofnunar Íslands bent á að innflutningur pottaplantna til landsins er ekki án áhættu fyrir lífríki náttúrunnar okkar. Þó ekki hafi farið fram sérstakar rannsóknir þessu tengdar þá liggja fyrir staðreyndir sem sýna að á þennan hátt berast til landsins smádýr ýmiss konar og sitthvað annað smátt sem lífsanda dregur. Nýlegt dæmi er sláandi.

Ýmsum nýjum landnemum úr ríki smádýranna vegnar vel hér hjá okkur um þessar mundir. Einn þeirra er garðaklaufhalinn sem hafði verið reglulegur laumufarþegi með varningi til landsins þar til breyttar og hagstæðari aðstæður gerðu honum kleift að nema hér land og festa sig í sessi. Undanfarið hefur hann gert ærlega vart við sig í Hafnarfirði.

Niðurstöður frjómælinga árið 2011 hafa verið birtar á vef Náttúrufræðistofnunar Íslands.  Aldrei hafa verið fleiri frjókorn í lofti yfir Reykjavík en í ár og á Akureyri mældust þau yfir meðallagi.

Náttúrufræðistofnun Íslands óskar eftir að ráða starfsmenn í fjórar lausar stöður. Um er að ræða þrjár stöður sem tengjast kortlagningu vistgerða á landi, í ferskvatni og fjörum á Íslandi og mati á fuglastofnum og helstu búsvæðum þeirra. Einnig er laus staða flokkunarfræðings á Akureyrarsetri stofnunarinnar.

Í dag, fimmtudaginn 6. október kemur út bókin Íslenskir fuglar eftir Benedikt Gröndal Sveinbjarnarson (1826–1907). Bókin er eitt af helstu verkum Benedikts en hefur verið nánast óþekkt, jafnt meðal almennings sem fræðimanna, og er nú gefin út í fyrsta sinn. Í henni er birt heildaryfirlit yfir alla fugla sem sést höfðu á Íslandi svo vitað væri fram til ársins 1900 og teiknar Benedikt myndir af þeim öllum, lýsir þeim og segir frá því helsta sem um þá var vitað.

Umhverfisráðherra hefur fallist á ráðleggingar Náttúrufræðistofnunar um ráðlagða rjúpnaveiði árið 2011 upp á 31.000 fugla. Þetta eru ríflega helmingi færri fuglar en árið 2010, sem skýrist af verri stöðu rjúpnastofnsins. Með því að deila ráðlagðri veiði á fjölda skráðra rjúpnaveiðimanna undanfarin ár má þannig gera ráð fyrir um 6 rjúpum á hvern veiðimann.

Töluverðir framtíðarmöguleikar eru á töku byggingarefnis á Eyjafjarðarsvæðinu. Þá er efnistaka hugsanleg á sjávarbotni í firðinum en frekari jarðfræðirannsóknir eru nauðsynlegar áður en hægt er að skera úr um hvort þeir möguleikar séu raunhæfir. Þetta kemur fram í nýlegri skýrslu Náttúrufræðistofnunar um efnisnám og efnistökumöguleika á Eyjarfjarðarsvæðinu sem unnin var fyrir Samvinnunefnd um Svæðisskipulag Eyjafjarðar. Í skýrslunni er yfirlit um helstu efnistökumöguleika í sveitarfélögum á svæðinu, rætt um gerð og gæði efnis í hinum ýmsu jarðmyndunum og bent á þá þætti sem takmarkað gætu efnisnám.

Það var gestkvæmt á sýningarbás Náttúrufræðistofnunar Íslands á Vísindavöku Rannís sem haldin var 23. september síðastliðinn. Yfirskrift sýningarinnar var Sveppir alls staðar. Þar voru veggspjöld með upplýsingum um sveppi, eiginleika þeirra og lífsstíl auk þess sem fræðast mátti um matsveppi. Hægt var að skoða ýmsa sveppi á staðnum, stóra sem smáa.

Náttúrufræðistofnun Íslands tekur í sjötta sinn þátt í Vísindavöku Rannís sem verður haldin næstkomandi föstudag, 23. september, í Háskólabíói. Yfirskrift sýningarinnar er Sveppir alls staðar og þar verður kynning á sveppum, eiginleikum þeirra og lífstíl auk þess sem matsveppum verður gefin sérstök athygli. 

Um aldamótin síðustu kom í ljós að stór tegund hrossaflugu hafði sest að í Hveragerði, mun stærri en þær hinar sem allir þekkja. Tegundin, Tipula paludosa, fékk heitið folafluga. Hún breiddist fljótlega út í Ölfusinu og hafði borist vestur yfir Hellisheiði til Kollafjarðar árið 2005. Hún hefur nú hafið innreið sína á höfuðborgarsvæðið, illu heilli, því hér er nokkur skaðvaldur á ferð.

Alla daga ársins eru sérfræðingar Náttúrufræðistofnunar Íslands að rannsaka og skoða náttúru Íslands og því er það stofnuninni fagnaðarefni að geta nú, ásamt landsmönnum öllum, haldið sérstaklega upp á „Dag íslenskrar náttúru“ í fyrsta skipti.

Í fyrra ákvað ríkisstjórn Íslands að tileinka íslenskri náttúru sérstakan heiðursdag til að undirstrika mikilvægi hennar. Dagurinn sem valinn var er 16. september, fæðingardagur Ómars Ragnarssonar, en sem frétta- og þáttagerðarmaður hefur hann verið óþreytandi við að opna augu almennings fyrir þeim auðæfum sem felast í náttúru landsins og mikilvægi þess að vernda hana og varðveita.

Náttúrufræðistofnun Íslands hefur metið veiðiþol rjúpnastofnsins haustið 2011. Forsendur matsins byggja á þeirri stefnu stjórnvalda  að rjúpnaveiðar skuli vera sjálfbærar í þeim skilningi að stofninn nái að sveiflast á milli lágmarks- og hámarksára innan þeirra marka sem náttúruleg skilyrði setja honum hverju sinni. Rjúpnastofninn er í niðursveiflu um land allt. Við þetta bætist að í sumum landshlutum var viðkomubrestur þannig að fækkunin á milli ára rétt fyrir upphaf veiðitíma 2011 er meiri en við var að búast miðað við fall í varpstofni. Fækkun í varpstofni er í takti við náttúrulegar stofnsveiflur rjúpunnar. Miðað við fyrri stofnsveiflur munu næstu ár einkennast af vaxandi rjúpnaþurrð og næsta lágmark verður á árabilinu 2015 til 2018 og næsta hámark 2020 til 2022. Verði mikil afföll reglan á næstu árum er ekki við því að búast að uppsveiflan í lok þessa áratugar verði veruleg.

Frjómagn í Reykjavík í ágúst reyndist rétt í meðallagi og eins og jafnan áður bar mest á grasfrjóum. Einhver frjókorn voru í loftinu alla daga mánaðarins en 21. ágúst var fyrsti dagur sumarsins án grasfrjóa. Á Akureyri var heildarfjöldi nokkru ofan meðallags áranna 1998–2010 og meiri fjöldi en sjö undanfarin sumur. Munar þar mestu um síðustu daga mánaðarins en þá fór hitastig upp undir 20°C og grasfrjó náðu þar með hámarki sumarsins. Fyrsti dagur án frjókorna í lofti kom 15. ágúst, sá dagur var jafnframt með mesta úrkomu í ágúst.

Stór hluti vefs Náttúrufræðistofnunar hefur nú verið þýddur og birtur á ensku. Tilkoma vefsins gerir samstarfsaðilum og almenningi utan landsteinanna kleift að fylgjast með starfsemi stofnunarinnar. Katelin Parsons á heiðurinn af þýðingunni en hún var að hluta ráðinn til verksins gegnum atvinnuátak Vinnumálastofnunar.

Í gær kynnti umhverfisráðherra, Svandís Svavarsdóttir, hvítbók fyrir ríkisstjórninni en í henni felst heildarúttekt á lagaumhverfi náttúruverndar á Íslandi. Þetta er í fyrsta sinn hér á landi sem slík hvítbók er unnin með það að markmiði að leggja grunn að smíði nýrrar löggjafar en þau vinnubrögð tíðkast á Norðurlöndum. Bókin er unnin af nefnd um endurskoðun laga um náttúruvernd sem umhverfisráðherra skipaði í nóvember 2009 en í henni sátu sérfræðingar á sviði náttúrufræða, stjórnsýslufræða og lögfræði sem margir hafa áratuga reynslu af náttúruverndarstarfi.

Spánarsniglar hafa haft heldur hægt um sig í sumar og þeirra lítið orðið vart. Sumarið hóf vissulega seint innreið sína og var óvenju þurrt í langan tíma. Það hvort tveggja kann að hafa haft sitt að segja. Þó hefur komið í ljós að spánarsnigillinn hefur fundið sér nýjar lendur á Akranesi.

Þrátt fyrir afleitt tíðarfar gekk arnarvarp sæmilega árið 2011. Alls komust 29 ungar á legg og hafa ekki verið færri síðan 2006. Einungis 19 pör komu upp ungum en varpárangur þeirra var hins vegar með besta móti, því hlutfallslega mörg þeirra komu upp 2 ungum og eitt þeirra kom upp 3 ungum. Slíkt er afar sjaldgæft hér á landi og er aðeins vitað um 8 slík tilvik frá seinni hluta 19. aldar. Arnarstofninn telur um 66 pör og hefur staðið í stað undanfarin ár eftir nokkuð samfelldan vöxt frá því laust fyrir 1970. Alls hafa verið merktir 500 ernir hér á landi frá 1939, langflestir undanfarin tíu ár. Assa sem merkt var sem ungi sumarið 2005 varp nú sex ára gömul í fyrsta sinn og hafði þá sest að 85 km frá æskuóðali sínu.

Viðkoma rjúpunnar 2011 hefur verið könnuð. Niðurstöður ungatalninga sýna að hörð tíð í vor og fyrri hluta sumars hefur, a.m.k. á Norðausturlandi, haft veruleg neikvæð áhrif á viðkomu rjúpunnar. Talningar í vor sýndu að varpstofninn minnkaði verulega á milli ára og ræður þessi fækkun, ásamt viðkomubresti, því að rjúpnastofninn í upphafi vetrar er miklu minni en verið hefur mörg undanfarin ár.

Út er komið fjórða hefti fléttuflóru Norðurlanda en þar er fjallað um litskófarætt (Parmeliaceae), en af henni eru t.d. fjallagrös (Cetraria islandica), litunarskóf (Parmelia omphalodes) og tröllaskegg (Usnea sphacelata).

Árlegri talningu Náttúrufræðistofnunar á fálkum er lokið. Niðurstöður talninganna 2011 eru í samræmi við það sem vænta mátti miðað við ástand rjúpnastofnsins og tíðarfar. Ljóst er að vegna niðursveiflu rjúpunnar mun fálkum fækka á næstu árum.

Heildarfjöldi frjókorna í Reykjavík varð rúmlega 2000 frjó/m³, sem er vel yfir meðallagi, en nær þó ekki sömu hæðum og í fyrra þegar þau voru tæplega 4000 frjó/m³. Frjótala grasa varð hæst þann 18. júlí en daginn eftir voru tún í nágrenni frjógildrunnar slegin og minnkaði frjómagnið þá umstalsvert.

Náttúrufræðistofnun og Urriðaholt ehf. hlutu á dögunum viðurkenningu bæjarstjórnar Garðabæjar fyrir smekklega og vel hirta lóð atvinnuhúsnæðis.

Tungljurt, járnsmiður og silfurrani eru meðal nýrra landnema í Surtsey og sjávarrof meitlar stöðugt af eynni þannig að talsverðar breytingar hafa orðið á norðurtanga eyjarinnar síðast liðið ár. Þetta er meðal niðurstaðna vísindamanna Náttúrufræðistofnunar sem fóru í sinn árlega rannsóknaleiðangur dagana 18.-21. júlí s.l.

Vel heppnuð rannsóknarferð á vegum Náttúrufræðistofnunar Íslands og Landbúnaðarháskóla Íslands var farin í Esjufjöll í Breiðamerkurjökli dagana 6.-9. júlí síðastliðinn. Esjufjöll rísa hæst í rúmlega 1600 m hæð í ofanverðum Breiðamerkujökli. Þau samanstanda af fjórum fjallsrönum sem stefna suðvestur-norðaustur, Vesturbjörg, Skálabjörg, Esjubjörg og Austurbjörg, og hafa líklega verið íslaus síðan síðasta kuldaskeiði ísaldar lauk.

Heildarfjöldi frjókorna í júní reyndist sá langhæsti til þessa, 3119 frjó í rúmmetra (meðaltalið fyrir júní er 750 frjó í rúmmetra). Birkifrjó voru lang algengust eins og oftast í júní, eða tæplega 2000. Þau hafa aldrei verið fleiri og tímabil birkifrjóa hefur aldrei verið jafn langdregið, hófst um 20 maí og enn eru birkifrjó að mælast.

Sérfræðingar Náttúrufræðistofnunar hafa á undanförnum árum sérhæft sig í að skilgreinina og flokka vistgerðir. Alls hafa verið skilgreindar 24 tegundir vistgerða á hálendi Íslands og hafa 8 svæði verið rannsökuð og kortlögð.

Þrjár mikilvægar breytingar hafa verið gerðar á undanförnum mánuðum á reglugerð um innflutning, ræktun og dreifingu útlendra plöntutegunda. Hæðarmörk á ræktun útlendra tegunda hafa verið færð niður í 400m, tegundir sem teljast íslenskar hafa verið skilgreindar og birtur hefur verið listi yfir 15 plöntutegundir sem óheimilt er að flytja til landsins.

Rannsóknum á hvítabirnunni sem felld var í Rekavík 2. maí s.l. er að mestu lokið. Aldursgreiningar, sem byggja á talningu árhringja á tannrótum, sýna að birnan var ríflega þriggja ára. Fituforði hennar var ekki nema um 5% af líkamsþyngd sem er óeðlilega lítið miðað við árstímann.

Acta Naturalia Islandica var gefið út af Náttúrufræðistofnun Íslands á árunum 1946 til 1995. Útgáfan hefur nú verið skönnuð og gerð aðgengileg á vef stofnunarinnar.

Rjúpnatalningar Náttúrufræðistofnunar Íslands vorið 2011 sýna fækkun um nær allt land. Rjúpnastofninn á Vestfjörðum, Norðurlandi og Austfjörðum var í hámarki vorið 2010. Fækkunin er hröð sérstaklega á Norðausturlandi þar sem stofninn helmingaðist á milli ára. Á Suður-, Suðvestur- og Vesturlandi virðist stofninn hins vegar hafa verið í hámarki vorið 2009. Þar sýna talningar nú fækkun eða kyrrstöðu 2010 til 2011. Samandregið fyrir öll talningasvæði var meðalfækkun rjúpna 26% á milli áranna 2010 og 2011. Mat á veiðiþoli rjúpnastofnsins mun liggja fyrir í ágúst í kjölfar mælinga á varpárangri rjúpna, afföllum 2010 til 2011 og veiði 2010.

Íslenski fálkastofninn (Falco rusticolus) er lítill og einangraður stofn en stofnbreytingar fálkans hafa verið vaktaðar í um þrjátíu ár. Sýnt hefur verið fram á að lítill erfðabreytileiki minnkar líkur stofna á að lifa af snöggar breytingar í umhverfinu. Mat á erfðabreytileika er því mikilvægt fyrir stofna í yfirvofandi hættu.

Frjóalmanakið sýnir hvenær búast má við frjógerðum sem ýmist valda ofnæmi eða eru góð vísbending um þroska og framvindu gróðurs. Það er hugsað til viðmiðunar fyrir þá sem eru með frjóofnæmi og byggir á 23 og 13 ára vöktun frjókorna í lofti annars vegar í Reykjavík hins vegar á Akureyri.

Greining á gögnum frá gervitunglum NOAA-stofnunarinnar í Bandaríkjunum sýna að gróður hefur aukist mikið hér á landi á undanförnum árum. Tunglin greina m.a. gróðurstuðul (NDVI-index) sem er mælikvarði á blaðgrænu og grósku gróðurs á yfirborði jarðar. Gögn frá tunglunum ná aftur til ársins 1982. Þau hafa verið notuð til að fylgjast með og rannsaka langtímabreytingar á gróðri víða um lönd. Náttúrufræðistofnun Íslands hefur að undanförnu unnið að greiningu á gögnum fyrir Ísland yfir tímabilið 1982 – 2010. Greiningin er gerð í samvinnu við dr. Martha K. Raynolds, gróður- og fjarkönnunarfræðing við háskólann í Fairbanks í Alaska. Fyrstu niðurstöður liggja nú fyrir. Þær staðfesta að gróður hefur verið í sókn á Íslandi síðustu ár eins og margir hafa talið sig sjá merki um, samanber nýlega frétt frá Landgræðslu ríkisins. Þetta eru líklega fyrstu mæliniðurstöður af þessu tagi sem birtar eru fyrir landið í heild.

Fornleifarannsóknir hafa staðið yfir á Urriðakoti á síðustu árum vegna fyrirhugaðra framkvæmda á svæðinu. Urriðakot á sér ekki langa sögu í heimildum en bæjarins er fyrst getið á 16. öld. Átti því enginn von á því þarna myndu koma í ljós svo umfangsmiklar minjar sem raun ber vitni.

Opnaður hefur verið nýr vefur agengar.land.is þar sem dregnar eru saman upplýsingar um eiginleika og útbreiðslu alaskalúpínu og skógarkerfils ásamt mögulegum aðgerðum til upprætingar. Á undanförnum árum hefur verið nokkur umræða um áhrif ágengra framandi tegunda á lífríki Íslands. Alaskalúpína og skógarkerfill eru framandi plöntutegundir sem voru fluttar til landsins, m.a. til að græða land upp og sem garðaprýði, en teljast nú vera ágengar.

Póstþjónusta Sameinuðu þjóðanna hefur gefið út sex ný frímerki með myndum af UNESCO heimsminjum á Norðurlöndum og er Surtsey á einu þeirra. Surtsey fór á heimsminjaskrá Sameinuðu þjóðanna árið 2008 sem einstakur staður náttúruminja á heimsmælikvarða. Náttúrufræðistofnun hefur frá upphafi Surtseyjargossins unnið að rannsóknum í Surtsey í samvinnu við Surtseyjarfélagið og Hafrannsóknastofnunina.

Flestar tegundir sem verpa í óshólmum Eyjafjarðarár eru útbreiddar hér á landi og nær allar algengar. Sjaldgæfasta tegundin á landsvísu er grafönd. Þetta kemur fram í nýrri skýrslu um fuglalíf í óshólmum Eyjafjarðarár 2010 sem unnin var fyrir Umhverfisnefnd Akureyrarbæjar.

Uppsett eintak af geirfugli er varðveitt á Náttúrufræðistofnun Íslands. Geirfuglar voru feitir og pattaralegir svartfuglar og skyldastir álku. Heimkynni þeirra voru beggja vegna Atlantshafs og urpu þeir einkum á afskekktum og fremur lágum úthafseyjum. Geirfuglar voru eftirsóttir vegna kjöts, fiðurs og fitu sem sjómenn notuðu sem ljósmeti og var þeim útrýmt með skefjalausri veiði.

Hlýnun jarðar er hvað hröðust á norðurhveli jarðar. Í fyrirlestri sem Akureyrarsetur Náttúrufræðistofnunar Íslands býður upp á í Háskólanum á Akureyri verður fjallað um áhrif hlýnunarinnar á heimskautagróðurlendi og þær rannsóknaraðferðir sem notaðar eru. Erindið verður haldið fimmtudaginn 28. apríl kl. 12:10 í stofu M101 í Miðborg (nýbygging HA).

Bókin er afrakstur rannsókna á plöntuleifum úr jarðlögum, kortlagningu þeirra og aldursgreiningar, auk samanburðarannsókna við aðrar steingerðar og núlifandi tegundir og lýsingu á frjókornum. Friðgeir Grímsson, einn höfunda, nýtti vísindasafn steingervinga á Náttúrufræðistofnun til rannsóknanna og var hann jafnframt starfsmaður stofnunarinnar.

Þann 7. - 8. apríl s.l. var haldin tveggja daga vinnustofa í fjarkönnun á Náttúrufræðistofnun Íslands. Leiðbeinandi var Dr. Martha Raynolds frá háskólanum í Fairbanks í Alaska. Martha hefur á undanförnum árum unnið að rannsóknum og kortlagningu á gróðri á norðurheimsskautssvæðum.

Rannsóknir fara nú fram á tengslum heilbrigðis við stofnbreytingar íslensku rjúpunnar en rannsaka á í a.m.k. tíu ár nokkra þætti sem endurspegla heilbrigði hennar, þ.e. holdarfar, sjúkdómsvalda, virkni ónæmiskerfis og fitukirtils og streituástand. Meginspurningarnar eru hvort tengsl séu á milli heilbrigðis rjúpunnar og stofnbreytinga, og einnig hver séu innbyrðis tengsl þeirra þátta sem lýsa heilbrigði rjúpunnar.

Um þessar mundir verðum við vitni að umtalsverðum breytingum á lífríki Íslands. Talið er að hlýnandi loftslag eigi ríkan þátt í því ásamt ýmsum breytingum sem orðið hafa á högum og athöfnum okkar mannanna. Breytingar hafa orðið á búskaparháttum og landnýtingu með minnkandi beitarálagi búsmala því samfara. Minnkandi sauðfjárbeit sem dæmi hefur heilmikil keðjuverkandi áhrif á lífríkið almennt samfara hlýnandi loftslagi.

Ársfundur Náttúrufræðistofnunar var haldinn í 18. sinn föstudaginn 1. apríl s.l. í húsnæði stofnunarinnar að Urriðaholtsstræti í Garðabæ. Fundurinn var vel sóttur og voru haldin mörg athyglisverð erindi um ýmis verkefni sem unnið hefur verið að á stofnuninni, þ. á m. um myndun útfellinga í Eyjafjallagosunum, vöktun frjókorna í lofti, vöktun fiðrilda og aðgerðir gegn ágengum tegundum. Sagt var frá hugmyndum um framsetningu gagna stofnunarinnar til almennings og atburðarásinni við strand og verkun á steypireyðinni, sem strandaði á Skaga s.l. sumar, var lýst.

Hlýnun jarðar er hvað hröðust á norðurhveli jarðar. Í fyrirlestri á Hrafnaþingi verður fjallað um áhrif hlýnunarinnar á heimskautagróðurlendi og þær rannsóknaraðferðir sem notaðar eru.

Umhverfisráðuneytið og Náttúrufræðistofnun Íslands efna til málstofu fimmtudaginn 31. mars 2011 um ástand og þróun helstu stofna sjófugla við landið, hvernig loftslags- og umhverfisbreytingar hugsanlega virka á stofnana og umhverfi þeirra og hvernig bregðast megi við slíkum breytingum.

Í gær, 20. mars, var liðið ár frá því að gos hófust í Eyjafjöllum en þau stóðu í tvo mánuði. Gosin hófust með sprungugosi á Fimmvörðuhálsi en síðar tók við sprengigos í toppgíg Eyjafjallajökuls. Jarðfræðingar Náttúrufræðistofnunar fylgdust með gosunum og söfnuðu sýnum af gosefnum fyrir steinasafn stofnunarinnar. Sérstök áhersla var lögð á að safna sýnum af útfellingum sem myndast í eldgosum eða í kjölfar þeirra.

Grunneining líffræðilegrar fjölbreytni í stofni er erfðabreytileiki einstaklingsins. Stofnar, tegundir, ættkvíslir og heilu vistkerfin standa og falla með fjölbreytileika erfðamengja einstaklinganna. Erfðabreytileiki stofns gefur innsýn í lýðfræðilega byggingu og þróunarsögu stofns. Þannig er skortur á erfðabreytileika til vitnis um að stofn hafi hrunið, á meðan mikill erfðabreytileiki í stofni er til marks um heilbrigða blöndun á erfðabreytileika.

Fáum dettur í hug frjókorn nú þegar jörð er alhvít. Hins vegar hafa hlýindin í síðari hluta febrúar og byrjun mars dugað til að rauðelrið fór af stað, opnaði og teygði úr karlreklunum sem nú hanga niður, þannig að vindur hefur greiðan aðgang að frjóhirslum og þar með geta frjókornin dreifst út í andrúmsloftið. Frjókorn elris eru samt mjög staðbundin við næsta nágrenni vaxtarstaðar trjánna.

Aðildaríkjafundur Bernarsamningsins um vernd villtra dýra og plantna og búsvæða þeirra í Evrópu var haldinn í desember sl. í Strasbourg og hefur fundargerð frá fundinum nú verið samþykkt.

Gífurleg aðsókn var á opið hús á Náttúrufræðistofnun síðastliðinn laugardag en á milli fimm og sex þúsund gestir lögðu leið sína í Urriðaholtið til að sækja stofnunina heim. Þessi mikli áhugi þykir sýna hversu frjór jarðvegurinn er fyrir fræðslu um náttúru landsins og þörfina fyrir sýningarsafn í náttúrufræðum.

Laugardaginn 5. mars verður opið hús hjá Náttúrufræðistofnun Íslands frá kl. 13 til 17 í nýjum heimkynnum stofnunarinnar í Urriðaholti í Garðabæ. 

Hinar gömlu úteyjar Vestmannaeyja mynduðust fyrir þúsundum ára í neðansjávargosum líkt og Surtsey. Líta má á þær sem „gamlar Surtseyjar” sem sýna í hvaða átt landmótun og framvinda vistkerfis í Surtsey mun stefna er aldir líða. Úteyjarnar gömlu eru því sérstaklega áhugaverðar í öllum samanburði við Surtsey.

Átaksverkefni um staðbundna útrýmingu minks fór fram í Eyjafirði og á Snæfellsnesi 2007-2010. Veiðiálag var aukið og samhliða var unnið að rannsóknum til þess að meta árangur af því og leita svara við þeirri spurningu hvort mögulegt væri að útrýma mink á landsvísu. Merkjanlega góður og skjótur árangur náðist í Eyjafirði. Hægar gekk að fækka mink á Snæfellsnesi en þar hefur þó einnig orðið veruleg fækkun.

Landsmenn bera mikið traust til Náttúrufræðistofnunar samkvæmt könnun Capacent sem gerð var dagana 2. – 10. febrúar s.l. Sama könnun hefur verið gerð síðan 2007 og er Náttúrufræðistofnun áfram meðal þeirra stofnanna sem nýtur hvað mest trausts.

Umhverfisráðuneytið og sveitarstjórn Skaftárhrepps hafa náð samkomulagi um að vinna að  stækkun Vatnajökulsþjóðgarðs innan sveitarfélagsins. Samkomulagið byggist á samþykktri tillögu til þingsályktunar um Náttúruverndaráætlun 2009-2013. Unnið verður að friðlýsingu á Langasjó og hluta Eldgjár og nágrennis. 

Urriðavatn og nánasta umhverfi er á Náttúruminjaskrá og nýtur bæjarverndar samkvæmt aðalskipulagi Garðabæjar. Friðlandið hefur margþætt gildi en það er vel gróið, gróskumikið með fjölbreyttu gróðurfari þar sem votlendi skipar háan sess. Samspil ólíkra gróður­lenda á tiltölulega litlu svæði og nálægð þess við þéttbýli gefa svæðinu hátt náttúruverndar-, fræðslu- og útivistargildi. Um þetta og fleira verður fjallað á Hrafnaþingi næstkomandi miðvikudag.

Blað hefur verið brotið í sögu friðlýsinga á Íslandi. Í fyrsta skipti hefur búsvæði smádýrs verið tekið frá og verndað. Tjarnaklukka, smávaxinn ættingi brunnklukkunnar, sem á sér þekkt athvarf á aðeins einum stað á landinu varð heiðursins aðnjótandi og sömuleiðis Djúpavogshreppur og landeigendur þar austur frá sem tóku tillögunni afar vel og veittu henni brautargengi.

Býflugnarækt og hunangsframleiðsla er nýleg aukabúgrein á Íslandi. Í nýrri skýrslu Náttúrufræðistofnunar er greint frá niðurstöðum frjógreiningar á tíu hunangssýnum frá suður- og suðvesturlandi. Líklega er þetta í fyrsta skipti sem íslenskt hunangt er frjógreint.

Umfjöllunarefni Hrafnaþings næstkomandi miðvikudag eru íslenskar fjörufléttur af svertuætt. Greint verður frá fyrstu niðurstöðum rannsókna á afmörkun og þróunarsögu íslenskra tegunda ættarinnar.

Grasafræðingar á norðurslóðum vinna m.a. saman að gerð gróðurkorta, gagnagrunnum um grasafræði og plöntulistum innan hópsins CAFF flora group.

Sveppabókin Íslenskir sveppir og sveppafræði eftir Helga Hallgrímsson náttúrufræðing hlaut íslensku bókmenntaverðlaunin í flokki fræðirita en verðlaunin voru afhent við hátíðlega athöfn á Bessastöðum í gær.

Föstudagsþáttur Samfélagsins í nærmynd þann 28. janúar var sendur út frá Náttúrufræðistofnun. Rætt var við sérfræðinga stofnunarinnar um rannsóknir sem þar eru unnar og gengið var um safnaskálana.

Góður rómur var gerður að erindi Sigmundar Einarssonar um Búrfellshraun á Hrafnaþingi síðastliðinn miðvikudag. Á sjötta tug manna hlýddu á erindið sem haldið var í nýjum húsakynnum Náttúrufræðistofnunar í Urriðaholti.

Hafist var handa við vöktun fiðrilda hér á landi árið 1995 og stóð Náttúrufræðistofnun Íslands að því. Verkefnið hefur eflst til mikilla muna á seinni árum, en áhugamaður undir Eyjafjöllum, nokkrar náttúrustofur og Landbúnaðarháskóli Íslands hafa komið inn í verkefnið. Undanfarið hafa starfsmenn þriggja náttúrustofa fengið þjálfun í tegundagreiningum í hinni nýju aðstöðu sem Náttúrufræðistofnun hefur upp á að bjóða á Urriðaholti í Garðabæ.

Sigmundur Einarsson, jarðfræðingur á Náttúrufræðistofnun, mun flytja erindi um Búrfellshraunið á Hrafnaþingi á morgun, 26. janúar.

Viðkomubrestur og fækkun í varpstofnum kría við Norður Atlantshaf hefur verið viðloðandi í rúman áratug og víða verið tengd ætisskorti. Skortur á viðunandi æti til ungauppeldis veldur hægum vaxtaþroska unga og leiðir oft til víðtæks ungadauða í vörpunum. Að hvaða marki ætisskortur stýrir víðtækum varpbresti má meta með mælingum á hve samstillt tímasetning ungadauða er innan og milli varpa, ásamt mælingum á fæðu, tíðni fæðugjafa og ungavexti. Um þetta fjallar Freydís Vigfúsdóttir, líffræðingur á Náttúrufræðistofnun og doktorsnemi í dýravistfræði, í erindi á fræðslufundi Fuglverndar þriðjudagskvöldið 18. janúar.

Fréttavefurinn strandir.is greinir frá endurheimt kríu sem merkt var við Bakkagerði á Ströndum í júlí 2009. Krían fannst í Brasilíu, eða um 9996 kílómetra frá merkingarstaðnum í Bakkagerði. Náttúrufræðistofnun hefur umsjón með fuglamerkingum á Íslandi og tók á móti tilkynningunni. Um að ræða fyrstu endurheimtu íslenskrar kríu frá Suður-Ameríku.

Meistaranemi við auðlindadeild Háskólans á Akureyri og sérfræðingar á Náttúrufræðistofnun vinna nú að erfðafræðirannsóknum á fálka og rjúpu en sameindaerfðafræðilegar aðferðir eru notaðar við erfðagreiningu á sýnum sem safnað hefur verið síðastliðin þrjátíu ár. Þetta er gert til að varpa ljósi á líffræðilegan fjölbreytileika og vistfræði þessara tegunda.

Íbúi í Hafnarfirði kom með væna grein af jólatrénu sínu til Náttúrufræðistofnunar en tréð hafði reynst líflegra en við var búist. Tréð, sem hann hafði keypt í ræktunarreit í Mosfellsbæ, tók að iða af lífi þegar það var komið á sinn stað inni í stofu.

Náttúrufræðistofnunar Íslands tók formlega til starfa í nýjum heimkynnum í Urriðaholti í Garðabæ síðastliðinn föstudag. Við opnunina tóku til máls Svandís Svavarsdóttir umhverfisráðherra, Jón Gunnar Ottósson forstjóri Náttúrufræðistofnunar, Gunnar Einarsson bæjarstjóri í Garðabæ, Eyþór Einarsson elsti starfsmaður Náttúrufræðistofnunar og Ólafur Helgi Ólafsson stjórnarformaður Náttúrufræðihúss ehf.

Náttúrufræðistofnun Íslands tekur formlega til starfa í dag í nýjum heimkynnum í Urriðaholti í Garðabæ.

Hin árlega vetrarfuglatalning sem Náttúrufræðistofnun Íslands hefur skipulagt frá 1952 fer að þessu sinni fram sunnudaginn 9. janúar n.k. Markmið vetrarfuglatalninga er að safna upplýsingum um fjölda og dreifingu fugla að vetrarlagi.

Náttúrufræðistofnun Íslands ber lögum samkvæmt að annast fuglamerkingar hér á landi og veitir hún leyfi til merkinga á villtum fuglum. Fuglamerkingar á Íslandi hófust 1921 á vegum Danans Peter Skovgaard. Skömmu síðar (1932) byrjuðu fuglamerkingar á vegum Náttúrufræðistofnunar Íslands (þá Náttúrugripasafnið). Allan þann tíma hafa aðeins þrír menn borið hitann og þungann af fuglamerkingunum; fyrstu árin Magnús Björnsson, en lengst af Finnur Guðmundsson (til ársins 1978) og Ævar Petersen eftir daga Finns.

Náttúrufræðistofnun hvetur rjúpnaskyttur til að klippa annan vænginn af rjúpum sem þær veiða og senda stofnuninni. Af vængjunum má ráða hvort um er að ræða fugl á fyrsta ári eða eldri fugl. Fuglum af sama veiðisvæði eða úr sömu sveit þarf að halda saman í poka þannig að hægt sé að sundurgreina sýnin eftir landshlutum.

Páfiðrildin glæsilegu slæðast stöku sinnum til landsins með varningi þó aldrei nema fáein á ári hverju. Það er því athyglisvert að þrjú slík hafa borist Náttúrufræðistofnun Íslands á jafnmörgum dögum.

Met var slegið í frjókornafjölda í Reykjavík sumarið 2010 en aldrei áður hafa mælst jafn mörg frjókorn á einu sumri þar, eða ríflega 7000 talsins. Á Akureyri reyndist sumarið í tæpu meðallagi.

Útgáfu bókarinnar verður fagnað með útgáfuteiti í listastofunni Reykjavík art gallery á Skúlagötu 30 í Reykjavík kl. 17-19 föstudaginn 5. nóvember. Fluttar verða ræður og hlýtt á harmónikkuleik. Þangað eru allir velkomnir.

Náttúrufræðistofnun hvetur rjúpnaskyttur til að klippa annan vænginn af rjúpum sem þær veiða og senda stofnuninni. Af vængjunum má ráða hvort um er að ræða fugl á fyrsta ári eða eldri fugl. Fuglum af sama veiðisvæði eða úr sömu sveit þarf að halda saman í poka þannig að hægt sé að sundurgreina sýnin eftir landshlutum.